رمضان فراتر از یک دوره‌ی روزه‌داری، یک ماه مقدس است که در فرهنگ، تاریخ و ایمان مردم ریشه دارد. مسلمانان در سراسر جهان این ماه را با آداب خاص کشور خود گرامی می‌دارند، با سنت‌هایی که از نسل‌های گذشته در جریان بوده است. با ما همراه باشید تا درباره‌ی سنت‌های متداول رمضان در کشورهای مختلف بخوانیم.
اندونزی
مسلمانان در کشور اندونزی آداب و رسوم متفاوتی را برای پاکسازی خود در روز قبل از شروع ماه رمضان به جا می‌آورند. بسیاری از افراد محلی در مرکز و شرق شهر «جاوه» (Java) آداب پاکسازی خاصی دارند که «پادوسان» (Padusan) نامیده می‌شود (به معنای حمام کردن). طبق این سنت افراد در آب چشمه‌ها غوطه‌ور شده و از سر تا نوک پای خود را غسل می‌دهند.
«پادوسان» حاصل تلفیق مذهب و فرهنگ در اندونزی است. چشمه دارای اهمیت معنوی بسیاری در فرهنگ مردم جاوه و یک آیین اصلی به منظور تطهیر قبل از ماه رمضان محسوب می‌شود. این سنت توسط گروهی به نام «والی سونگو» (Wali Son,) گسترش پیدا کرده است. گروهی از مبلغین مذهبی که برای اولین بار در جاوه به تدریس و تبلیغ دین اسلام پرداختند. در سالهای گذشته و در راستای این آیین، بزرگان محلی و رهبران مذهبی چشمه‌های مقدس را به سنت «پادوسان» اختصاص داده‌اند. امروزه بسیاری از مردم برای به جا آوردن این سنت به نزدیکترین دریاچه‌ها و استخرهای شنا می‌روند یا در خانه‌هایشان غسل می‌کنند.
لبنان
در بسیاری از کشورهای خاورمیانه در طول ماه رمضان به نشانه‌ی پایان روزه‌داری توپ شلیک می‌شود. این سنت که با عنوان «توپ افطار» (Midfa Al Iftar) شناخته می‌شود از 200 سال پیش ابتدا در مصر و در زمان فرمانروای عثمانی، «خوشقدم» (Khosh Qadam) رواج پیدا کرد. در حین آزمایش یک توپ جنگی جدید، «خوشقدم» در هنگاه غروب آفتاب توپی را شلیک کرد و صدای آن در تمام شهر «قاهره» پیچید و بسیاری از اهالی شهر تصور کردند که این یک راه جدید برای اعلام زمان افطار است. سپس بسیاری برای ابداع این روش جدید از او تشکر کردند و دخترش نیز پیشنهاد داد که این موضوع را به صورت یک سنت در بیاورند.
این رسم کم‌کم به کشور لبنان رسیده و در سرتاسر این کشور از شلیک توپ به عنوان اعلام زمان افطار استفاده می‌شد. این سنت در سال 1983 میلادی پس از آغاز جنگ در این کشور و مصادره‌‌ی توپ‌ها از بین رفت و پس از آن برای اعلام زمان افطار از اسلحه استفاده می‌کردند. با این حال این رسم بعدها توسط ارتش لبنان احیا شد و تا به امروز ادامه دارد. این سنت افراد را گرد هم می‌آورد و باعث یادآوری خاطرات کودکی نسل‌های قدیم از ماه رمضان می‌شود.
امارات متحده عربی
سنت «حَق اَللَیله» (Haq Al Laila) در روز پانزدهم ماه شعبان، یعنی ماه قبل از رمضان برگزار می‌شود که با مراسم «هالووین» در کشورهای غربی مقایسه شده است. این سنت در بسیاری از کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس برگزار شده و در طول آن بچه‌ها با پوشیدن لباس‌های روشن در محله‌های خود می‌چرخند و در حین خواندن آوازهای سنتی و محلی به جمع کردن شیرینی و آجیل می‌پردازند. عبارتی با مضمون «به ما ببخشایید و خدا هم به شما کمک کند تا به خانه‌‌اش در مکه بروید» در خیابان‌ها توسط بچه‌هایی که با هیجان مشغول دریافت هدایا از بزرگترها هستند خوانده می‌شود.
در امارات متحده عربی این جشن بخشی از هویت جامعه‌ی این کشور محسوب می‌شود. در جامعه‌ی امروزی و مدرن این کشور که با گذشتگان تفاوت دارد این جشن در راستای بازگشت به گذشته‌ی ساده و ارزش‌های اجتماعی و خانوادگی با اهمیت است.
پاکستان
با مشاهده‌ی ماه جدید در انتهای رمضان و آغاز عید فطر، جشن «چاند رات» (Chaand Raat) در پاکستان شروع می‌شود. پس از آخرین افطار، زنان و دختران برای خرید النگو و گردنبندهای رنگارنگ به بازارهای محلی رفته و با حنا نقش‌های مختلفی را روی دست‌ها و پاهای خود ترسیم می‌کنند.
به مناسبت این سنت فروشندگان مغازه‌های خود را تزئین کرده و تا ساعات ابتدایی صبح از تعطیلی بازارها خبری نیست. زنان خوش‌ذوق نیز در اطراف جواهرفروشی‌ها برای مشتریان خود نقش حنا می‌زنند. فضای بازارها در زمان جشن «چاند رات» و روز بعد از آن جالب توجه و بسیار زنده و پر جنب و جوش است.
مراکش
در سحرگاهان ماه رمضان در محله‌های شهرهای مراکش یک جارچی با کلاه و دمپایی و لباس سنتی راه رفته و با آوازش مردم را از خواب بیدار می‌کند. این سنت در سراسر خاورمیانه نیز رایج است و قدمت آن در مراکش به قرن هفتم میلادی باز می‌گردد. زمانی که یکی از نزدیکان حضرت محمد(ص) در خیابان‌های شهر قدم می‌زد و دعاهای سحری را بلند می‌خواند. شخص مورد نظر که با عنوان «نَفَر» (Nafar) شناخته می‌شود در آخرین شب رمضان پاداش خود را از اهالی دریافت می‌کند.
آفریقای جنوبی
در سرتاسر جهان مرسوم است که پایان ماه رمضان با مشاهده‌ی هلال ماه مشخص می‌شود. روش خاصی از این آیین نیز در آفریقای جنوبی با عنوان «مان کایکِرز» (Maan Kykers) به معنای «رصدکنندگان ماه» وجود دارد.
در خوش‌منظره‌ترین بخش‌های شهر «کِیپ تاون» (Cape Town) پایتخت طبیعت و فرهنگ آفریقای جنوبی، افراد برای مشاهده‌ی هلال ماه، آسمان را رصد می‌کنند. در طول ساحل «پِرومِناد» (Sea Point Promenade)، خلیج «سه لنگر» (Three Anchor Bay) و همچنین در ارتفاعات تپه‌ی «سیگنال» (Signal Hill) وظیفه‌ی رصد هلال ماه و تشخیص عید فطر بر عهده‌ی این افراد است. هلال ماه باید توسط چشم غیرمسلح رویت شود و در آسمان صاف و واضح شهر کیپ تاون هیچ منظره‌ای دوست داشتنی‌تر از هلال ماه نیست.
ترکیه
از زمان حکومت عثمانی، روزه‌داران در هنگام سحر همچنان توسط صدای طبل و دهل از خواب بیدار می‌شوند. با وجود گذشت زمان و اختراع ساعت، در طول ماه رمضان بیش از دو هزار دهل‌زن در خیابان‌های کشور ترکیه مشغول به فعالیت هستند.
دهل‌نوازان لباس‌های مرسوم عثمانی، از جمله یک کلاه و جلیقه که با نمادهای سنتی تزئین شده‌اند را بر تن کرده، زمان نواختن طبل‌ها بسته به سخاوت اهالی محل پاداش دریافت می‌کنند و همچنین برای خوردن سحری به خانه‌ی مردم دعوت می‌شوند. این پاداش معمولا دو بار در طول ماه رمضان جمع‌آوری می‌شود و افراد معتقدند که بخشیدن این مبلغ باعث خوش‌شانسی آن‌ها می‌شود.
اخیرا مقامات ترکیه یک کارت عضویت برای افراد دهل‌زن صادر کرده‌اند تا باعث تشویق و احساس افتخار در این افراد شود و نسل‌های جوان را نیز تشویق کند تا این سنت را در شهرهای در حال توسعه‌ی ترکیه حفظ کنند.
مصر
هرساله مردم کشور مصر فرا رسیدن رمضان را با فانوس‌های رنگارنگ که نمادی از وحدت و شادی در طول ماه مبارک است گرامی می‌دارند. همچنین این سنت بیش از جنبه‌ی مذهبی، جنبه‌ا‌ی فرهنگی دارد و در ارتباط با ماه رمضان و جذابیت‌های معنوی آن می‌باشد.
در مورد ریشه‌های این سنت احتمالات مختلفی وجود دارد، اما برجسته‌ترین علت بازمی‌گردد به زمان حکومت سلسله‌ی «فاطمیان» (Fatimid)، هنگامی که مصری‌ها در اولین روز ماه رمضان در قاهره گرد هم آمده و خلافت «اَلمُعَز لِدین الله» (Al-Muʿizz li-Dīn Allah) را تبریک و شادباش گفتند. برای این منظور افسران نظامی به مردم محلی دستور دادند که با شمع‌هایی که در دست نگه داشته‌اند در خیابان‌های تاریک ایستاده و برای جلوگیری از خاموش شدن، شمع‌ها را در قاب‌هایی چوبی قرار دهند. پس از گذشت زمان این سازه‌های چوبی به فانوس‌های تزیین‌شده تبدیل شدند و امروزه در سرتاسر این کشور با فرا رسیدن ماه رمضان نور فانوس‌ها روشنی‌بخش خیابان‌ها است.
امروزه از این فانوس‌ها در رسوم دیگر مصر نیز استفاده می‌شود. برای مثال در طول ماه رمضان کودکان با فانوس‌هایی در دستشان آواز می‌خوانند و درخواست هدیه و شیرینی می‌کنند.
عراق
پس از افطار و در ساعات ابتدایی شب، نسل‌های مختلف کشور عراق گرد هم می‌آیند تا به یک بازی سنتی به نام «محِیبِس» (Mheibes) بپردازند. این بازی که غالبا توسط مردان انجام می‌شود شامل دو گروه و تعداد 40 تا 250 نفر می‌شود که به نوبت یک «محِیبِس» یا یک حلقه را پنهان می‌کنند. این بازی توسط رهبر گروه آغاز می‌شود که باید حلقه‌ای که در اختیار دارد را به طور مخفیانه به نفرات دیگر که در نزدیکی او نشسته‌اند بدهد و افراد تیم مقابل باید از روی زبان بدن افراد تشخیص دهند که حلقه در مشت چه کسی قرار دارد.
ریشه‌ی دقیق این بازی نامشخص است اما با این حال دارای ارزش عمیق فرهنگی و تاریخی می‌باشد. در دهه‌های گذشته دولت عراق این بازی را در سطوح گسترده برگزار می‌کرد و افراد داوطلب زیادی از سراسر کشور در آن شرکت می‌کردند. اما با وقوع جنگ این بازی‌ها نیز متوقف شدند. در سالهای اخیر اجتماع‌های خاص و کوچکی این سنت را زنده نگه داشته‌اند.
هند
آیینی در شهر «دهلی» (Delhi) هند وجود دارد که بازتابی از فرهنگ و میراث مغولان هندی است. در طول ماه رمضان و قبل از سحرگاه، فردی در خیابان‌های شهر مشغول به خواندن و زمزمه کردن نام الله و پیامبر(ص) می‌شود تا مردم را برای سحری بیدار کند. این سنت که از قرن‌های گذشته زنده مانده، همچنان در بخش‌های قدیمی شهر دهلی و در محله‌هایی که جمعیت مسلمان بیشتری دارد اجرا می‌شود.
این افراد از ساعت دو و سی دقیقه صبح شروع به کار کرده و با یک چوب‌دستی به درها و دیوار خانه‌ها می‌زنند. این سنت نسل به نسل به جامعه‌ی امروزی رسیده است. البته تعداد این افراد به مرور در حال کاهش است.
آلبانی
برای قرن‌‌ها اعضای جامعه‌ی مسلمانان «روما» (Roma) که قدمتش به زمان امپراتوری عثمانی باز می‌گردد، آغاز و پایان روزه‌داری را با آوازهای سنتی اعلام می‌کنند. هر روز از ماه رمضان افراد با جمع شدن در خیابان با استفاده از یک طبل دست‌ساز به نام «لودرا» (Lodra) مشغول نواختن می‌شوند. خانواده‌های مسلمان معمولا این گروه نوازنده را به خانه‌هایشان دعوت می‌کنند تا با نواختن تصنیف‌های سنتی لحظه‌ی افطار را گرامی بدارند.
