مشهد تنها یک مقصد زیارتی نیست؛ بلکه شهری با تاریخ غنی و فرهنگی عمیق است که هر گوشه آن داستانی برای گفتن دارد. اگر علاقهمند به کشف تاریخ و فرهنگ ایران هستید، مشهد به شما فرصت میدهد تا از نزدیک با گذشته این شهر آشنا شوید.
مطالعه بیشتر: راهنمای جامع سفر به مشهد؛ هم زیارت هم تماشا
موزههای مشهد؛ گنجینههای فرهنگی و تاریخی
موزههای مشهد یکی از جذابترین مقاصد فرهنگی و تاریخی در ایران هستند که نمایش دهنده تاریخ و فرهنگ غنی این شهر هستند. این موزهها نه تنها یکی از تفریحات مشهد هستند بلکه آثار باستانی و هنری را به نمایش میگذارند و روایتگر داستانهای زیادی از دورههای مختلف تاریخ ایران هستند.
موزه آستان قدس رضوی
موزه آستان قدس رضوی، گنجینهای عظیم و معنوی در جوار بارگاه ملکوتی امام رضا (ع)، نه تنها یادآور تاریخ پرشکوه عشق و ارادت مردم ایران به امام مهربانیهاست، بلکه نمادی از پیوند عمیق ایمان، فرهنگ و هنر در دل مشهد مقدس به شمار میآید. بنای اولیه این موزه در سال 1324 شمسی به همت مسئولان وقت و با طراحی آندره گدار، معمار فرانسوی، برای نگهداری هدایای نذری و آثار اهدا شده توسط مردم احداث شد. این موزه که در چندین طبقه و بخش مختلف گسترش یافته، شامل گنجینههایی چون تاریخچه حرم رضوی، سکههای تاریخی از دوره هخامنشی تا معاصر، تمبر و اسکناسهای نادر، آثار نقاشی فاخر از جمله تابلوهایی از کمالالملک، انواع سلاحهای قدیمی، مجموعهای از ساعتهای سنتی و مدالهای قهرمانان ایرانی است. این مکان همه روزه از ساعت 8 صبح میزبان بازدیدکنندگان است و تنها در ایام خاصی چون عاشورا، 21 رمضان و 13 فروردین تعطیل است. با هزینهای اندک میتوان طی 2 تا 3 ساعت از این موزه بازدید کرد. بهترین زمان بازدید نیز فصل بهار، به ویژه بین 13 فروردین تا 15 خرداد است که هم مشهد خلوتتر و هم آب و هوا مطبوعتر است.
موزه فرش آستان قدس رضوی
موزه تخصصی فرش آستان قدس رضوی، آینهای باشکوه از فرهنگ، هنر، ایمان و عشق مردمان این سرزمین است که در صحن کوثر حرم مطهر رضوی و در مجاورت موزه رضوی قرار گرفته و با بیش از صد تخته قالی، قالیچه، تابلو فرش و دست بافته نفیس از دوره صفوی تا امروز، روایتگر تاریخچهای رنگین از هنر فرش بافی ایران به شمار میآید. این موزه که در فضایی با زیربنای بالغ بر ۶۶۰۰ مترمربع و در سه طبقه نمایشی سامان یافته، فرشهایی از اقصی نقاط ایران چون خراسان، کرمان، کاشان، تبریز، ایلها و عشایر را به تفکیک جغرافیایی و سبک بافت در معرض دید قرار داده است.
موزه مردم شناسی مشهد
موزه مردم شناسی مشهد، که در گذشته حمام تاریخی مهدی قلی بیک بوده، یکی از آثار ارزشمند دوره صفویه و از جاذبههای دیدنی شهر مشهد است. این حمام به دستور امیری خراسانی به نام مهدی قلی بیک ساخته شد و با معماری اصیل، نقاشیهای دیواری، کاشی کاریهای زیبا و ساختاری شامل فضاهایی چون سربینه، گرمخانه، خزینه و چاله حوض، تصویری از سبک زندگی و آداب مردم گذشته را به نمایش میگذارد. موقعیت این موزه در نزدیکی حرم رضوی، آن را به یکی از مقاصد فرهنگی مهم گردشگران تبدیل کرده است.
باغ موزه نادری؛ آرامگاه نادر شاه
باغ نادری مشهد، یکی از آثار ملی ایران، در جوار آرامگاه نادرشاه افشار واقع شده است. این باغ با مساحت ۱۴۴۰۰ مترمربع در مرکز مشهد و چهارراه شهدا قرار دارد. این مجموعه شامل آرامگاه نادرشاه، دو تالار موزه و یک مجسمه برنزی از نادرشاه سوار بر اسب است.
موزهها اسلحههای تاریخی ایران و دوران نادرشاه را به نمایش میگذارند. باغ نادری دارای آبریزها، حوضها و جویبارهایی است که بر پایه باغهای ایرانی طراحی شدهاند. همچنین، بازدید کنندگان میتوانند با لباسهای تاریخی دوران افشاریه عکس بگیرند. ساعات کاری این باغ از ۹ صبح تا ۵ عصر است. باغ نادری در خیابان شیرازی، ضلع شمال غربی چهارراه شهدا، مشهد واقع شده است و دسترسی به آن از طریق اتوبوس، مترو و تاکسی بسیار آسان است.
موزه بزرگ خراسان؛ تاریخ در دل کوهسنگی
موزه بزرگ خراسان یکی از مهمترین و جذابترین مقاصد گردشگری مشهد است که در پارک کوهسنگی واقع شده است. این موزه که به عنوان اولین موزه استاندارد ایران پس از انقلاب شناخته میشود، شامل آثاری از دوران دیرینه سنگی، قبل از اسلام و پس از اسلام تا اوایل دوران قاجار است. از جمله آثار مهم آن میتوان به منسوجات، ابزارهای جنگی، سلاحها، سفالها، زیورآلات و قرآنهای نفیس اشاره کرد.
معماری موزه خراسان به طور خاص از کاخ نادری در کلات الهام گرفته است و در طراحی داخلی آن از هنر ایرانی و اسلامی استفاده شده است. موزه بزرگ خراسان از نظر دسترسی عمومی نیز مناسب است. شما میتوانید از ایستگاه مترو کوهسنگی یا با استفاده از اتوبوسهای شهری به راحتی به موزه برسید. در نیمه اول سال از ساعت 8 صبح تا 8 شب و در نیمه دوم سال از ساعت 8 صبح تا 5 عصر باز است.
پارک موزه علوم زمین؛ بهشت زمین شناسان
پارک موزه علوم زمین با بیش از ۷۰۰ نمونه کانی، ۱۰۰ نمونه سنگ و مجموعهای از فسیلها و عناصر طبیعی مکانی جذاب برای علاقه مندان به زمینشناسی است. این موزه از سال ۱۳۸۵ فعالیت خود را آغاز کرده و به آموزش علمی نیز میپردازد. پارک موزه علوم زمین در مشهد، بلوار فکوری، مابین فکوری ۵۵ و ۵۷ واقع شده و ساعت بازدید از آن همه روزه از ساعت ۱۰ صبح تا ۶ عصر (به جز روزهای تعطیل) است.
موزه نان؛ روایت سفر نان از زمین تا تنور
موزه نان مشهد به عنوان یک موزه فرهنگی و آموزشی، به معرفی مراحل تهیه نان از کاشت گندم تا پخت نان پرداخته است. این موزه با نمایش مجسمههایی از زنان عشایری در حال پخت نان و مردان و زنانی که در صف نانواییهای سنتی هستند، یادآور سنتهای قدیمی ایران است. این موزه در کنار کارخانه نان مزرعه ناب قرار دارد و ساعت کاری آن از 7 تا 14:30 است.
خانههای تاریخی در مشهد؛ میراثی از گذشته
مشهد، همانطور که در دل تاریخ غرق است، خانههای تاریخی فراوانی دارد که بخشی از هویت فرهنگی این شهر را به نمایش میگذارند. این خانهها نه تنها معماری جالبی دارند، بلکه داستانهایی از زندگی گذشته و شخصیتهای مهم تاریخی این شهر را روایت میکنند.
- خانه تاریخی توکلی، یا همان “خانه اجنه” مشهد، یکی از خانههای اسرارآمیز و تاریخی نزدیک حرم است که اکنون به موزه مکتب خانه تبدیل شده است. این خانه که حدود 180 سال قدمت دارد، نمونهای زیبا از معماری دوران قاجار است. در داخل خانه، میتوانید از معماری نفیس آن، از جمله کاشی کاریها، آجر کاریها و تزئینات چوبی دیدن کنید. این خانه دو طبقه، اتاقهای چوبی متعددی دارد که برخی از آنها به نمایش مکتب خانههای قدیمی اختصاص دارد. بازدید از این خانه رایگان است و کمتر از یک ساعت زمان میبرد. خانه توکلی در فاصله 550 متری از حرم امام رضا (ع) قرار دارد و دسترسی به آن بسیار آسان است. بهترین زمان برای بازدید از این خانه، ماههای بهاری است.
- خانه داروغه، یکی از این خانهها است که در خیابان نواب صفوی واقع شده و به دوره قاجار تعلق دارد. این خانه به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده و در ابتدا به عنوان خانهای برای مراسمهای رسمی ساخته شده بود.
- خانه پیشه وران نیز با ویژگیهای خاص خود مانند استفاده از وسایل و سبک زندگی مشهدیها در دوران قاجار و پهلوی اول، توجه هر بازدید کنندهای را به خود جلب میکند. گرچه این خانه در فهرست آثار ملی ثبت نشده، اما با مرمتهایی که انجام شده، همچنان به عنوان یک جاذبه فرهنگی باقی مانده است.
- خانههای دیگری مانند خانه ملک و خانه رجایی نیز از نمونههای معماری منحصر به فرد مشهد هستند که علاوه بر حفظ اصالت خود، به مرکزهای فرهنگی و هنری تبدیل شدهاند.
- خانه فرهنگسرای بهشت، پیشینهای تاریخی با 80 سال قدمت دارد و پیش از آن به عنوان دبیرستان مستوفی شناخته میشد.
- در نهایت، خانههای اردکانی و خانه حناساب نیز از دیگر آثار مهم تاریخی مشهد هستند که نشان از دوران قاجاریه دارند، هر چند برخی از این خانهها مانند خانه حناساب متاسفانه به طور کامل تخریب شدهاند.
آرامگاههای تاریخی در مشهد؛ شاهدان روزگار گذشته
مشهد علاوه بر اماکن مذهبی، دارای آرامگاههایی تاریخی است که نه تنها مکانی برای آرامش روحانی بلکه گنجینههایی از تاریخ و فرهنگ منطقه هستند. این آرامگاهها به عنوان نمادهایی از تاریخ مشهد شناخته میشوند و همچنان مورد احترام مردم هستند.
آرامگاه نادرشاه افشار
آرامگاه نادرشاه افشار که در میدان شهدا مشهد قرار دارد، یکی از مهمترین آثار تاریخی این شهر است. این آرامگاه که به سبک معماری دوره افشاریه ساخته شده است، نشان دهنده شخصیت و جایگاه نادرشاه در تاریخ ایران است. این بنا با گنبدی بزرگ و تزئینات خاص، یک اثر ماندگار از تاریخ ایران و مشهد به شمار میرود.
آرامگاه خواجه ربیع
آرامگاه خواجه ربیع در شمال غربی مشهد و در انتهای خیابان خواجه ربیع واقع است. این مقبره در اوایل قرن یازدهم هجری قمری توسط شاه عباس صفوی ساخته شده و به عنوان یکی از مهمترین مکانهای زیارتی مشهد شناخته میشود. طراحی آرامگاه هشت ضلعی است و گنبد فیروزهای زیبای آن از ویژگیهای برجسته بنا است. کتیبههای خطاطی شده توسط علیرضا عباسی با آیات قرآن و نهج البلاغه، زیبایی خاصی به بنا افزوده است. این آرامگاه در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد.
آرامگاه پیر پالاندوز
مقبره پیر پالاندوز در شمال شرقی حرم حضرت رضا (ع) در مشهد واقع است و به یکی از عرفا و پیران سلسله ذهبیه، شیخ محمد مقتدی کارندهی مشهور به پیر پالاندوز تعلق دارد. این مقبره در سال 985 هجری قمری در زمان شاه محمد خدابنده صفوی ساخته شده و اخیراً بازسازی شده است. معماری آن شامل بنای چهارگوش با گنبدی فیروزهای و ایوانی آجری است که درون آن با نقاشیها و تزئینات دوران صفویه آراسته شده است.
آرامگاه خواجه اباصلت هروی
آرامگاه خواجه اباصلت مشهد یکی از مکانهای مذهبی و تاریخی مهم این شهر است که در جاده مشهد به فریمان قرار دارد. خواجه اباصلت عبدالسلام بن صالح از خادمان امام رضا (ع) بوده و در روایت گری شهادت ایشان نقش مهمی داشته است. فضای این آرامگاه با کاشی کاریهای هفت رنگ و آینهکاریهای زیبا تزئین شده است. در وسط آن، بقعهای هشت ضلعی با پنجرههای نقرهای و تاجی از طلا قرار دارد.
بناهای مذهبی و تاریخی در مشهد؛ تلفیق تاریخ و ایمان
مشهد به دلیل وجود حرم امام رضا (ع)، به یکی از مهمترین مراکز مذهبی جهان اسلام تبدیل شده است. اما علاوه بر حرم مطهر، بناهای تاریخی و مذهبی بسیاری در این شهر وجود دارند که هر کدام نمادهایی از تاریخ و فرهنگ این شهر هستند.
مسجد گوهرشاد
مسجد گوهرشاد در مشهد، با معماری زیبا و کاشی کاریهای معرق، یکی از شاهکارهای دوره تیموری است. این مسجد که در سال 821 هجری قمری به دستور گوهرشاد، همسر شاهرخ تیموری ساخته شد، با گنبد بلند، منارههای مقرنس و تزیینات هنری بینظیر خود، یک اثر تاریخی و مذهبی برجسته به شمار میرود. بازدید از این مسجد، که در نزدیکی حرم امام رضا (ع) قرار دارد، فرصتی برای تجربه زیبایی معماری اسلامی و تاریخ غنی مشهد است.
مسجد هفتاد و دو تن
مسجد شاه یا مسجد هفتاد و دو تن مشهد یکی از جاذبههای تاریخی مهم این شهر است که در نزدیکی حرم امام رضا (ع) قرار دارد. این مسجد ابتدا به عنوان مقبره امیر غیاث الدین ملکشاه ساخته شد و سپس به مسجد تبدیل گردید. مسجد شاه با معماری زیبا و تزئینات هنری مانند کاشی کاریهای نفیس، گنبد فیروزهای و منارههای بلند از جاذبههای برجسته معماری دوره تیموری و صفوی محسوب میشود. این مسجد به دلیل نزدیکی به حرم و ویژگیهای معماری منحصر به فردش، یکی از مکانهای مهم تاریخی برای بازدید در مشهد است.
امامزادگان سید ناصر و یاسر
آرامگاه سید یاسر و سید ناصر (ع) در روستای گلستان، نزدیک مشهد و شهرستان طرقبه قرار دارد. این امامزادگان از فرزندان موسی بن جعفر (ع) هستند و زیارتگاه بسیاری از زائران پس از امام رضا (ع) است. آستانه مبارکه با معماری زیبا و محیطی روحانی، مکانی برای دعا و برگزاری مراسم مذهبی است. هتلهای نزدیک به این منطقه شامل هتل پارک حیات و هتل سحاب هستند.
