آداب و رسوم مردم مشهد ریشه در فرهنگی کهن، مذهبی و مهماننواز دارد که ترکیبی از سنتهای ایرانی و باورهای اسلامی را در خود جای داده است. از احترام به زائران امام رضا (ع) تا برگزاری مراسمهای خاص در مناسبتهای مذهبی، هر رفتار و رسم در این شهر پر از معنا و اصالت است. مشهد، شهری است که با فرهنگ زنده و باورهای عمیق مردمش، تجربهای متفاوت برای هر مسافر رقم میزند. در ادامه مطلب، شما را با آداب و رسوم مردم این دیار بیشتر آشنا میکنیم.
مطالعه بیشتر: آداب و رسوم مردم مشهد؛ سنتهایی که فرهنگ مشهد را میسازند
مهماننوازی در مشهد؛ استقبال گرم از زائران و مسافران
یکی از بارزترین ویژگیهای مردم مشهد، مهماننوازی صمیمانه و بیریایشان است. این رفتار، ریشه در فرهنگ مذهبی و سنتهای دیرینه مردم این شهر دارد. مشهد، سالانه میزبان میلیونها زائر و گردشگر از سراسر ایران و حتی کشورهای دیگر است و ساکنان آن، با روی خوش، لبخند و رفتار محترمانه از مهمانان استقبال میکنند.
چه در هتلها و اقامتگاهها و چه در بازار و خیابان، حس امنیت و احترام را به خوبی میتوان احساس کرد. بسیاری از خانوادههای مشهدی نیز در ایام خاص مانند: دهه کرامت یا شهادت امام رضا (ع)، خانههای خود را به روی زائران باز میکنند و با نذر غذا و خدمات رایگان، فرهنگ مهماننوازی اصیل ایرانی را به نمایش میگذارند.
آداب زیارت؛ نحوه زیارت حرم امام رضا (ع)
زیارت امام رضا (ع) برای بسیاری از زائران، یک تجربه روحانی و معنوی عمیق است که با رعایت آدابی خاص همراه است. پیش از ورود به حرم مطهر، اغلب زائران غسل زیارت انجام میدهند تا با طهارت جسم و دل به زیارت بروند. ورود با احترام، سلام دادن به حضرت و خواندن زیارتنامه امام رضا (ع) از جمله اعمال مرسوم در این مکان مقدس است.
زائران با پوشش مناسب، رفتاری آرام و چهرهای متین وارد صحن میشوند تا حرمت فضای معنوی حرم را حفظ کنند. زیارت از بخشهایی مانند: صحن انقلاب، رواق امام خمینی و ضریح مطهر انجام میشود و بسیاری از مردم در کنار دعا، قرآنخوانی یا ذکر نیز به آرامش میرسند. رعایت نظم، سکوت و احترام به سایر زائران، از اصول مهم در آداب زیارت امام رضا (ع) به شمار میرود و نمادی از عمق باورهای دینی مردم مشهد و زائران است.
مراسم مذهبی مشهد؛ جشنها و مناسبتهای مذهبی محلی
مشهد، سرزمینی سرشار از آیینها و رسومات مذهبی است. در کنار مراسم رسمی مذهبی که با حضور زائران در حرم مطهر امام رضا (ع) برگزار میشود، آداب و رسوم محلی مردم مشهد نیز جلوهای خاص به مناسبتها میبخشند. حضور پررنگ خانوادهها، برگزاری دورهمیهای و اجرای آیینهایی مختلف سنتی، بخش مهمی از هویت مذهبی و اجتماعی مشهد است. اگر به دنبال تجربهای متفاوت از فرهنگ بومی و مذهبی هستید، آشنایی با جشنها و مناسبتهای مذهبی محلی مشهد، سفر شما را پُررنگتر و معنویتر خواهد کرد.
مراسم قاشقزنی در چهارشنبهسوری؛ آیینی اصیل از دل سنتهای مشهد
چهارشنبهسوری در فرهنگ مردم مشهد، علاوه بر رسمهای رایج مثل روشن کردن آتش و پریدن از روی آن، با آیینی خاص و قدیمی به نام قاشقزنی شناخته میشود. این مراسم که بیشتر نوجوانان و جوانان در آن شرکت میکنند، رنگ و بوی رمزآلود و شاد ویژهای دارد. در این شب، پسرها با پوشیدن چادر یا پارچهای برای پنهان کردن چهرهشان، به صورت گروهی به کوچهها میروند و با زدن قاشق به کاسههایی که همراه دارند، از اهالی محله خوراکی یا هدیههای کوچکی میگیرند.
همسایهها با شنیدن صدای قاشق، در خانه را باز کرده و آجیل، نقل، شکلات یا کمی پول در کاسهها میریزند. این رسم، نمادی از طلب شادمانی، دفع بلا و زنده نگهداشتن روح جمعی در آستانه نوروز است. اگر چه این مراسم امروزه در مناطق شهری کمرنگ شده؛ اما هنوز در برخی از روستاهای اطراف مشهد با شور خاصی برگزار میگردد و بخش مهمی از فرهنگ بومی این منطقه را شکل میدهد.
چراغ برات؛ آیینی روحنواز برای درگذشتگان
یکی از سنتهای ریشهدار و با ارزش در میان مردم مشهد، مراسم چراغ برات است که در شبهای دوازدهم تا چهاردهم ماه شعبان برگزار میشود. در این ایام، مردم با حضور در آرامستانها، یاد عزیزان درگذشته خود را زنده نگه میدارند. مشهدیها باور دارند که در این شبها، ارواح رفتگان به خانههای خود باز میگردند و حضورشان در کنار بازماندگان احساس میشود. مراسم با قرائت قرآن، پخش فاتحه، روشن کردن شمع و خیرات دادن همراه است.
یکی از بخشهای جالب چراغ برات، پخت نانهای محلی مانند: روغن جوش یا چلبک توسط خانوادههایی است که به تازگی عزیزی را از دست دادهاند. آنها، این نانها را بین همسایهها و زائران گورستان توزیع میکنند. این مراسم، فرصتی برای پالایش روح، احترام به گذشتگان و حفظ پیوند معنوی میان نسلها است و هنوز هم در بسیاری از محلههای مشهد با علاقه برگزار میشود.
شب یلدا در مشهد؛ جشن گرمای سنت در سرمای دیار خراسان
یلدا در مشهد، شب شور و خاطره است. شبی که خانوادهها با گرمای محبت، سرمای نخستین شب زمستان را به فراموشی میسپارند. در این شب بلند، خانههای مشهدی با نور شمع، عطر آش رشته و صدای فال حافظ رنگ تازهای به خود میگیرند. اهالی مشهد در این شب، کنار کرسی مینشینند و با خوردن انار، هندوانه و آجیل شب یلدا، لحظاتی به یاد ماندنی را میگذرانند.
یکی از رسوم خاص مشهد در این شب، برگزاری مراسم ویژه برای نوعروسها و تازه دامادها است. خانواده داماد، طبق سنت قدیمی، سینی از میوههای زمستانی را به خانه عروس میفرستند و خانواده عروس نیز در پاسخ، پارچهای نفیس یا هدیهای ویژه برای داماد تدارک میبینند. هر چند امروز این سنتها با جلوههای مدرنتری همراه شده؛ اما همچنان اصل ماجرا، حفظ صمیمیت، احترام به سنت و جشن گرفتن کنار عزیزان است، چیزی که یلدا را برای مشهدیها به شبی خاص تبدیل میکند.
مراسم ملاقهزنی؛ آیینی رمضانی و کهن در شب ۲۷
یکی از آیینهای خاص و کمتر شناخته شده رمضان در مشهد، مراسم ملاقهزنی است که هر ساله در شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان، مصادف با شب مجازات ابن ملجم مرادی، برگزار میشود. این سنت دیرینه، ترکیبی از فرهنگ دینی، شادی جمعی و مشارکت اجتماعی است که حال و هوای خاصی به شبهای رمضان در مشهد میبخشد.
در این شب، جوانان محله پس از صرف افطار، چادر یا پارچهای به سر میکشند تا شناخته نشوند و در قالب گروههای کوچک به خانه همسایهها میروند. آنها با ملاقههایی فلزی به در منازل میکوبند و پشت در میایستند. صاحبخانه که صدای ضربههای ملاقه را میشنود، با روی خوش در را باز کرده و مقداری شیرینی، شکلات، نقل، خرما یا آجیل داخل ملاقه یا کیسه ملاقهزنها میریزد. در این هنگام جملهای آشنا و سنتی بر زبانش جاری میشود: بگو بر ابن ملجم لعنت.
چلیکزنی و تشتزنی در ماه رمضان؛ نغمهای شبانه برای بیداری دلها
در دل شبهای ماه رمضان، یکی از رسومات قدیمی و نوستالژیک مشهد، صدای چلیکزنی و تشتزنی بود که نوای بیدارباش سحر را به گوش اهالی محله میرساند. چلیک، همان ظرف فلزی یا حلبی نفتی بود که افراد محلی با زدن بر آن با چوب، صدایی ایجاد میکردند تا مردم برای خوردن سحری بیدار شوند.
در کنار آن، افرادی نیز با تشتهای بزرگ فلزی به پشتبام خانهها یا بلندیهای محله میرفتند و با کوبیدن بر تشت، علامت سحر را اعلام میکردند. این رسم، بیشتر توسط نوجوانان یا افراد داوطلب انجام میشد و نه تنها کاربردی، بلکه جنبهای روحافزا و سنتی داشت.
همچنین در روزهای ماه رمضان، خانمهای مشهدی به صورت گروهی در خانههای یکدیگر جمع میشدند و به تلاوت قرآن میپرداختند. در پایان ماه، کسی که سوره قل هو الله به او میافتاد، موظف بود آش قل هو الله بپزد و از سایر خانمها برای یک دورهمی دوستانه و مذهبی دعوت کند. این رسمها هنوز هم در برخی نقاط مشهد، با همان صفا و سادگی برگزار میشود و میراث فرهنگی این شهر را زنده نگه میدارد.
فرهنگ غذایی مردم مشهد؛ از سفرههای خانگی تا رستورانهای مشهور
وقتی صحبت از سفر به مشهد میشود، بسیاری فقط به زیارت حرم مطهر امام رضا (ع) فکر میکنند؛ اما آنچه کمتر دربارهاش گفته شده، فرهنگ غذایی خاص و منحصر به فرد مردم مشهد است. فرهنگی که ریشه در تاریخ، اقلیم، سبک زندگی و سنتهای این شهر دارد و از خانههای قدیمی و مهماننواز تا رستورانهای لوکس و سنتی کشیده شده است.
در دل خانههای مشهدی، غذاهایی پخته میشود که نه فقط سیرتان میکند، بلکه قلبتان را هم گرم میکند. شله مشهدی، یکی از همین غذاهای اصیل است که بیشتر در ایام خاص مثل محرم، با همیاری اهالی محله طبخ میشود. از دیگر غذاهای خانگی محبوب میتوان به آش اماج، اشکنه قروت، خورشت ریواس و دیگچه اشاره کرد.
البته اگر تصمیم دارید به مشهد سفر کنید، کافی است یک بار سری به یکی از رستورانهای مشهور شهر بزنید تا با دنیایی از طعمهای محلی آشنا شوید. رستوران معین درباری، با شیشلیکهای آبدار و معطرش یکی از معروفترین گزینهها است یا اگر به دنبال تجربهای کاملاً سنتی هستید، رستوران بابا قدرت در فضای تاریخی بازار، شما را به دل تاریخ و طعمهای قدیم میبرد. در مشهد غذا خوردن یک آیین، یک فرصت برای دور هم جمع شدن و گفتگو برای انتقال خاطرات و فرهنگ است.
مطالعه بیشتر: غذاهای معروف مشهد؛ لذت بردن از طعمهای اصیل این شهر
آداب و رسوم عروسی در مشهد؛ تلفیقی از سنت و شکوه
عروسی در مشهد، آیینی زیبا و باشکوه است. خانوادهها در این مناسبت خاص، دور هم جمع میشوند تا آغاز زندگی مشترک دو نفر را با شادی، احترام به سنتها و عشق گرامی بدارند. در ادامه، با مهمترین آداب و رسوم عروسی در مشهد آشنا میشویم.
- مراسم خواستگاری و نامزدی: آغاز مسیر ازدواج در مشهد مانند بسیاری از شهرهای ایران، با مراسم خواستگاری و نامزدی همراه است. خانواده داماد با گل و شیرینی به خانه عروس میروند تا پیشنهاد رسمی خود را مطرح کنند. پس از موافقت اولیه، حلقه نامزدی رد و بدل میشود و جشنی کوچک در جمع خانوادهها برگزار میگردد. این مراسم، اولین قدم برای پیوند دو خانواده است و نقش مهمی در تحکیم روابط ایفا میکند.
- سفره عقد مشهدی: یکی از بخشهای سنتی و بسیار پررنگ در عروسیهای مشهد، چیدن سفره عقد است. این سفره، با دقت و ذوق فراوان تزئین میشود و اقلامی نمادین همچون: آینه و شمعدان برای روشنایی و پاکی، قرآن برای برکت، گل و گیاه برای رشد و تازگی و نان و پنیر و سبزی برای سادگی و زندگی سالم در آن قرار میگیرد. این سفره، نمادی از باورهای فرهنگی و مذهبی عمیق مردم مشهد است.
- لباس عروس و داماد: در عروسیهای مشهدی، لباس عروس و داماد معمولاً تلفیقی از مدرن و سنتی است. عروس اغلب لباس سفید با گلدوزیهای خاص یا حتی لباس رنگی با طرحهای سنتی انتخاب میکند. داماد نیز ممکن است کت و شلوار رسمی یا لباسی با المانهای سنتی بپوشد. این انتخابها نمایانگر سلیقه شخصی، هویت فرهنگی و احترام به آیینهای گذشته است.
- جشنهای مجلل و پذیراییهای باشکوه: مشهدیها، به برگزاری عروسیهای مجلل معروف هستند. بیشتر مراسمها در تالارهای شیک یا باغهای سنتی اطراف شهر برگزار میشود. مهمانها با موسیقی زنده، رقص و پذیرایی مفصل از غذاهای متنوع و سنتی روبرو میشوند. شکوه این جشنها، به مهماننوازی گرم مشهدیها بازمیگردد.
رقصهای سنتی هم مانند چوب بازی و موسیقی محلی با سازهایی همچون: دف، تار و نی بخشی جداییناپذیر از عروسیهای مشهدی هستند. این اجراها، به مهمانان حس تعلق و مشارکت فرهنگی میدهد. با وجود پایبندی به سنت، عروسیهای مشهدی از تأثیرات مدرن نیز بیبهره نماندهاند. بسیاری از زوجها سعی میکنند جشن عروسی خود را، به گونهای برگزار کنند که هم هویت فرهنگیشان را نشان دهد و هم با سلیقههای امروزی هماهنگ باشد.
لباسهای محلی مردم مشهد؛ پوششهای رنگارنگ و اصیل
لباسهای محلی مردم مشهد و به طور کلی خراسان بزرگ، نمایشی از فرهنگ غنی، تنوع قومی و ریشههای تاریخی این منطقه است. از آنجا که خراسان قدیم، یکی از وسیعترین استانهای ایران بوده و امروزه به سه استان خراسان رضوی، شمالی و جنوبی تقسیم شده، تنوع پوشش سنتی در این منطقه بینظیر است. حضور اقوامی چون: کرمانج، ترکمن، بلوچ، عرب، تربتی و دیگر گروههای فرهنگی در این ناحیه، باعث شده لباسهای محلی در این خطه از ایران جلوهای رنگارنگ و پر جزئیات داشته باشد.
پوشش سنتی زنان
لباسهای زنان در مشهد و مناطق اطراف شامل بخشهای مختلفی چون: دامنهای چیندار (شلیته)، جلیقههای مخملی (یَل)، چارقد، دستمالهای رنگین، قبا و پاپوشهای سنتی است. این لباسها، اغلب از پارچههای خوش نقش و پررنگ تهیه میشوند و نواردوزی و آینهکاری در آنها رایج است. برخی مناطق مانند: قوچان و تربت جام، هنوز در مراسمهای عروسی و آیینی، از این پوششهای اصیل استفاده میکنند. زنان ترکمن نیز با پوشیدن چاوک (پیراهن قرمز)، کولته (شنل سنتی) و بستن یلک (سربند تزئین شده با سکه) هویتی مستقل و زیبا به نمایش میگذارند.
پوشش سنتی مردان
پوشش سنتی مردان خراسانی بسته به منطقه و قومیت، متفاوت است. در خراسان شمالی، مردان کرمانج از عرقچین، وا (نیم تنه پشمی)، شلوار گشاد و کمربند سنتی استفاده میکنند. در خراسان جنوبی، مردان بلوچ یا تربتی لباسهایی سفید از جنس کرباس به همراه دستار سفید (مندیل) میپوشند. مردان ترکمن نیز با لباسهای ابریشمی قرمز رنگ موسوم به قرمزدون شناخته میشوند.
تنوع در پوشش؛ از سرپوش تا پاپوش
تنوع در سرپوشهای سنتی این منطقه از چارقد و قدیفه تا کتوله و دستمال سرهایی با طرحها و رنگهای خاص نیز جذاب است. پاپوشها نیز شامل: گیوه، طبلک، کفش اُرسی و گالشهایی است که با چرم یا نخ بافته میشوند و در گذشته نه تنها کاربردی بلکه نماد طبقه اجتماعی یا آیینی داشتند.
