سفره هفتسین، یکی از مشهورترین و زیباترین آداب و رسوم نوروز ایرانیان است که با چیدمان هفت عنصر نمادین آغاز میشود. هر کدام از این عناصر با حرف «سین» آغاز شده و حامل مفاهیم و فلسفهای عمیق هستند. تاریخچه هفتسین دارای نمادها و حقایقی است که شاید پیش از این نمیدانستید پس همراه متن باشید تا این نمادها را مرور کنیم.
هفتسین به چه معنی است؟
هفتسین، نمادی از هفت امشاسپند در دین زرتشت است که هر کدام مظهر یکی از صفات نیک الهی هستند. این هفت امشاسپند عبارتند از:
- بهمن: مظهر نیکمنشی و خرد
- اردیبهشت: مظهر راستی و پاکی
- شهریور: مظهر شهریاری و قدرت
- سپندارمذ: مظهر عشق و زمین
- خرداد: مظهر کمال و رسایی
- امرداد: مظهر جاودانگی و بیمرگی
- تیر: مظهر باروری و فراوانی
علاوهبر این، عدد هفت در فرهنگ ایرانیان از جایگاه ویژهای برخوردار است و نمادی از کمال و تمامیت به حساب میآید.
فلسفه سفره هفت سین چیست؟
فلسفه سفره هفتسین از همان آیینهای باستانی ایرانیان میاید که برای شروع سال جدید مثل دیگر روزهای سال به جشن و دورهمی میپرداختند و نوروز را به عنوان سرآغاز سال نو بزرگ میداشتند. ایرانیان باستان، برای چیدن سفره هفتسین از خوراکهایی بهره بردند که نقش مهمی در زندگی روزمره و به خصوص سلامتشان داشت. هدف از چیدن هفتسین در آغاز سال نو بهانهای برای دورهم جمع شدن و شکرگزاری از نعمتهایی است که در آن سال نصیبشان شده بود. اگر در ایام عید مسافر هستید، پیشنهاد میکنیم مقاله بهترین شهرهای ایران برای مسافرت نوروزی را مطالعه کنید.
نمادهای هفتسین چه چیزهایی هستند؟
سفره هفت سین همانطور که از نامآن پیداست، از هفت عنصر تشکیل شده که نام هر کدام با حرف «سین» آغاز میشود. این عناصر عبارتند از:
سبزه نوروز
رستن، رویش، نو شدن و متولد شدن، اینها مفاهیمی است که هر رستنی با خودش به همراه دارد. ایرانیان باستان سبزه را نماد سرسبزی، روییدن و نو شدن میدانستند از همین رو سبز کردن سبزه، رسمی دیرینه در سفره هفتسین است.
سیر نماد سلامتی
سیر یکی از پرخاصیتترین گیاهانی است که در فرهنگ ایرانی جایگاهی ویژه داشته است. از سیر برای دفع بسیاری از ویروسها و بیماریها استفاده میشده و آن را نماد سلامتی میدانستند. گذاشتن سیر سر سفره هفتسین به نیت سلامتی در سال جدید است.
سیب قرمز
سیب هم میوه دیگری است که همیشه با اقتدار سر سفره هفتسین مینشیند، اکثر مردم سعی میکنند از سیب قرمز برای سفره هفتسین استفاده کنند که رنگ و لعاب بهتری به سفره بدهد. سیب در سفره هفتسین نماد سلامتی و زیبایی است.
سمنو
یکی دیگر از نمادهای سفره هفتسین، سمنو است. سمنو خوراکی قدیمی و ریشهدار است و به دلیل اهمیت گندم و خواص بسیار زیاد این خوراک، جنبهای معنوی نیز پیدا کرده است. سمنوی هفتسین نماد برکت و روزی است.
سنجد
خوراکی دیگر سفره هفتسین، سنجد است. شاید به طور روزمره خوردن سنجد باب نباشد، اما آنقدر خاصیتش زیاد است که ایرانیان قدیم که بسیار برای سلامتی جسم و روحشان ارزش قائل بودند، سنجد را به سفره هفتسینشان اضافه کردند. سنجد در سفره هفتسین نماد زایش و عشق است.
سرکه
میان آنهمه خوراکی خوشمزه و شیرین، وجود سرکه در سفره هفتسین، کمی سوال برانگیز است. اما این انتخاب نیز بسیار هوشمندانه است، و سرکه را نماد چاشنی زندگی و صبر گرفتهاند. سرکهای که گرچه طعم تندی دارد، اما مقاومت بالایی هم در میان خوراکیها دارد و مدتهای مدیدی میتواند دوام بیاورد و از دیگر خوراکیهای فاسدشدنی مثل سبزیجات نیز محافظت میکند. در واقع سرکه نقطه تعادل سفره زیبای هفتسین است. جایی که به ما یادآور میشود میان همه زیباییها، شکفتنها و نو شدن، صبر برای رسیدن نیز باید باشد.
سکه
سکه تنها عنصر غیرخوراکی سفره هفتسین است که نماد برکت، رزق و روزی است و در خیلی از خانهها رسم است که پس از تحویل سال، به نیت پربرکت شدن مال و اندوخته سال بعد، سکه سفره هفتسین را به کیف پولشان اضافه میکنند و مرسوم است که آن را خرج نکنند چون شگون دارد.
قرآن کریم
ایرانیان پس از ورود اسلام بسیاری از آداب و رسوم سابق خود را حفظ کردند اما به آن چاشنی اسلامی نیز اضافه کردند و اکنون بسیاری از آداب و رسوم ما رنگ و بوی مذهبی دارد. از جمله نمادهای سفره هفتسین، قرآن است که بر سفرههای هفتسین گذاشته میشود و به عنوان کتاب آسمانی مسلمانان نقش مهم و نمادینی در آغاز شدن سال نو و پررنگ شدن حال و هوای معنوی عید دارد. قرآن به نشانه یاد خدا در همه احوال بر سفره هفتسین گذاشته میشود.
تاریخچه هفت سین از کجا شروع شده؟
تاریخچه دقیق سفره هفتسین به طور کامل مشخص نیست، اما برخی معتقدند که ریشه آن به دوران باستان و آیین زرتشت باز میگردد. در آن زمان، ایرانیان باستان در نوروز، هفت عنصر نمادین را به عنوان نمادی از هفت امشاسپند بر سفره خود میگذاشتند. در گشتوگذار در منابع قدیمی به این موضوع برمیخوریم که قبل از حکومت ساسانیان و ورود اسلام به ایران هفتسین، «هفت شین» بوده و این اقلام در سفره هفت شین چیده میشده:
- شقایق
- شهد
- شربت
- شراب
- شمشاد
- شمع
- شیرینی
با گذشت زمان و ورود اسلام به ایران، برخی عناصر جدید مانند قرآن مجید و کتاب دعا به سفره هفتسین اضافه شدند و به تبع شراب از آن حذف شد.
ماجرای هفت چین
روایت دیگری از سفره هفت سین نیز وجود دارد به نام هفت چین که از کشور چین آمده است. کشور چین مهد تولید ظرفهایی از خاک رس است که در ایران به نام «چینی» معروفند، در این روایت آمده است که به دلیل آنکه خوراکیهای سفره هفتسین در این ظرفها چیده میشد، به آن هفت چین میگفتند. اما این از آن دسته روایتهایی است که خیلی نمیتوان به آن اعتماد کرد. در ایران آداب و رسومهای مخصوصی داریم از جمله چهارشنبه سوری، سپندارمذگان و جشنهای دیگر.
چه زمانی سبزه هفتسین را سبز کنیم؟
سبزه یکی از مهمترین عناصر سفره هفتسین است که نماد زایش و نو شدن است. زمان سبز کردن سبزه هفتسین به سلیقه افراد بستگی دارد، اما بهترین زمان برای سبز کردن سبزه عید، دو هفته قبل از تحویل سال است که مطمئن باشید سبزی شما به خوبی رشد میکند و میتوانید آن را سر سفره هفت سین بگذارید. برای سبز کردن سبزه، میتوانید از انواع مختلف حبوبات مانند گندم، عدس، ماش، یا خاکشیر استفاده کنید.
هفت حقیقت جالب درباره سفره هفتسین که نمیدانستید
- در گذشته، به جای سکه، از نان و پنیر به عنوان نماد برکت و روزی در سفره هفتسین استفاده میشد.
- در برخی از مناطق ایران، به جای سرکه، از سماق استفاده میکنند.
- بعضی از خانوادهها، سیب را به عنوان نمادی از سلامتی و زیبایی، به صورت قاچ شده در سفره هفتسین میگذارند.
- در گذشته، ایرانیان در سفره هفتسین، شاخههای درخت انار، بید، زیتون و انجیر را به عنوان نمادی از برکت و باروری قرار میدادند.
- در برخی از شهرها، به جای سمنو، از شیرینیهای سنتی مانند حلوا و نبات استفاده میکنند.
- گذاشتن ماهی قرمز در سفره هفتسین در همه شهرها از آغاز مرسوم نبوده و خیلی از شهرها در سفرهشان ماهی قرمز نداشتند.
- در برخی از منابع نام هفتسین به نام هفتشین و هفتچین نیز آمده است.
مراسم سمنو پزان
سمنو پزان، از جمله رسوم دیرینه و آئینی ایرانیان است که قدمت آن به دوران باستان باز میگردد. این سنت کهن، در بسیاری از نقاط ایران، به ویژه در خراسان، آذربایجان و مازندران، با شور و اشتیاق فراوان برگزار میشود و عطر و طعم دلانگیز سمنو، فضای خانهها را در آستانهی نوروز پر میکند. پخت سمنو مراحل مختلف و درعینحال سختی دارد که شامل موارد زیر است:
- جوانه زدن گندم: گندمها پس از خیس شدن در آب، به مدت چند روز در محیطی مناسب قرار داده میشوند تا جوانه بزنند. جوانههای گندم، نمادی از برکت، زایش و شادابی در سمنو پزان هستند.
- آرد کردن جوانهها: پس از خشکشدن، جوانههای گندم آسیابشده و آرد سمنو بهدست میآید.
- پخت سمنو: آرد سمنو با آب و شکر مخلوط شده و در دیگهای بزرگ مسی به مدت چندینساعت، با حرارت ملایم و هم زدن مداوم، پخته میشود تا به غلظت مناسب برسد.
آداب و رسوم سمنو پزان چیست؟
پخت سمنو در بسیاری از شهرها با نیت حاجتروا شدن و برآورده کردن آرزوها برگزار میشود، این مراسم با همراهی زنان همسایه و فامیل انجام میشود که برای پخت سمنو به هم کمک میکنند. در برخی از مناطق ایران فال سمنو هم میگیرند و معتقدند که سمنو گشاینده بخت و اقبال است همچنین قربانیکردن گوسفند و خواندن ذکر و دعا هنگام پخت سمنو رسم دیگری است که در برخی شهرها در جریان است. زمان برگزاری مراسم سمنو پزان در نقاط مختلف ایران متفاوت است. در برخی مناطق، این مراسم در ایام فاطمیه و به مناسبت میلاد حضرت زهرا (س) برگزار میشود. در برخی دیگر از مناطق، سمنو پزان در آستانهی نوروز و به عنوان یکی از رسوم نوروزی انجام میشود.
فواید سمنو
سمنو از نظر ارزش غذایی، بسیار مفید است و سرشار از ویتامینها و مواد معدنی، مانند ویتامینهای گروه B، آهن، کلسیم و فسفر است. همچنین، سمنو دارای خواص ضد التهابی و آنتیاکسیدانی است و به عنوان یک غذای مقوی و انرژیزا شناخته میشود. مراسم سمنو پزان، آیینی زیبا و معنوی است که ریشه در فرهنگ و تاریخ ایران دارد. این مراسم، نمادی از همدلی، انسجام، برکت و شادابی است و عطر و طعم دلانگیز سمنو، یادآور سنتهای دیرینه و اصیل ایرانی در آستانهی سال نو میباشد.
جنجال ماهی قرمز سفره هفتسین
اگر اهل ادبیات باشید و داستان کوتاه باشید، حتما نام داستان «ماهی و جفتش» نوشته ابراهیم گلستان را شنیدهاید، این داستان دقیقا روایت روزهای قبل از سال تحویل و نوروز است و در آن ماهی قرمز نقش اصلی را دارد. ماهی قرمز در خاطرات بسیاری از ما هم همینقدر مهم و دوست داشتنی است. خیلی از ما خرید عید را با خرید ماهی قرمز یادمان میآید و شوقی که برای دیدن رقص ماهی گلی در آب داشتهایم اما چند سالی است که درباره خریدن یا نخریدن ماهی قرمز اختلاف نظرهای زیادی ایجاد شده و عده بسیاری معتقدند خریدن و گذاشتن ماهی قرمز در هفتسین کار اشتباهی است. این عده دلایل متقنی برای دفاع از نظرشان دارند؛ دلایلی همچون:
- از بین رفتن میلیونها ماهی قرمز در آستانه نوروز
- عدم آگاهی مردم از نحوه نگهداری ماهی قرمز
- خطر ازدیاد نسل بسیار زیاد ماهیانی که پس از سال تحویل در آبها رها میشوند و تهدیدات محیط زیستی
- عدم اصالت این نماد در سفره هفتسین
- تضاد مرگ و میر بسیار زیاد ماهیان قرمز در آغاز سال نو با مفهوم سال نو که بر پایه زایش، تولد و رویش اجین است.
به خاطر تمام دلایل بالا به نظر میرسد شاید بهتر باشد قید خریدن ماهی قرمز را بزنیم و سراغ دیگر رسمهای فراموش شده و کم خطرتر نوروز برویم.
دیگر نمادهای سفره هفتسین
خرید آجیل شب عید، میوه و شیرینی از دیگر رسوم رایج نوروز است. بسیاری از بانوان ایرانی از چند هفته قبل از عید در حال پخت شیرینیهای خانگی مخصوص عید هستند و در عید دیدنیها با هنر دستشان از میهمانان پذیرایی میکنند. در کنار شیرینیهای مخصوص عید که عمدتا شیرینی نخودچی، شیرینی نارگیلی، شیرین بادامی و شیرینی کشمشی هستند، پذیرایی با آجیل و میوه هم مرسوم است البته اگر قیمت آجیل اجازه بدهد! شمع، آیینه و آب سه نماد دیگر سفره هفتسین هستند که هر سه نماد روشنی، نور و پاکیاند و وجود هر سه به سفره هفتسین زیبایی خاصی میبخشد. تخممرغ رنگی هم نماد دیگری است که بیشتر بچههای فامیل را سرگرم میکند و رنگ کردن تخممرغها برای هفتسین از آن کارهای جذاب قبل از عید است. در برخی از شهرها رسم است که در کاسهای آب میریزند و نارنجی در آن میگذارند که عطر خوب نارنج کمکم در فضا پخش شود. به نظر میرسد ذهن نیک اندیش ایرانیان از چیدن سفره هفتسین به دنبال ایجاد فضایی پر نور و برکت بوده و فلسفه هفتسین از اندیشهای برگرفته شده که در آن روشنایی، سلامت، برکت، خوشی و شادی نقشهای اصلی را بازی میکنند و ایرانیان همزمان با سال نو، آرزوهایی به همین زیبایی برای خود و دیگران دارند.
سفرههفت سین در خوان آخر
سفره هفتسین، نمادی از فرهنگ و آداب و رسوم ایرانیان است که با گذر زمان و ورود اسلام به ایران، تغییراتی در آن به وجود آمده است. با این وجود، این سنت زیبا همچنان به عنوان یکی از مهمترین آداب و رسوم نوروز ایرانیان باقی مانده است. برای سفرهای نوروزی نیاز به رزرو هتل دارید که میتوانید از سایت فلایتیو انجام دهید.
آیا گذاشتن سکه در سفره هفتسین درست است؟
سکه نماد ثروت و برکت مال است و قدمت زیادی در سفره هفتسین دارد.
چرا بهتر است ماهی قرمز سر سفره هفتسین نباشد؟
چون نگهداری از ماهی قرمز سخت است و متاسفانه میلیونها ماهی قرمز به خاطر نگهداری نادرست در ایام نوروز جانشان را از دست میدهند.
سوالات متداول