مقبره الجایتو بین سال‌های 1302-1312 در شهر سلطانیه، پایتخت سلسله ایلخانی، که توسط مغول‌ها تأسیس شده بود، ساخته شد. گنبد سلطانیه در استان زنجان واقع شده و یکی از نمونه‌های برجسته دستاوردهای معماری فارسی و یک بنای کلیدی در توسعه معماری اسلامی است. ساختمان هشت ضلعی با یک گنبد بلند 50 متری که با رنگ فیروزه‌ای آبی لعابدار پوشیده شده است، توسط هشت مناره بلند احاطه شده است. این نخستین نمونه موجود از گنبد دو پوسته در ایران است. طراحی داخلی مقبره نیز بسیار برجسته و ارزشمند است و محقق و ایران شناس برجسته الکساندر پوپ این ساختمان را «نمونه پیش ساخته تاج محل» توصیف کرده است.
برای خرید بلیط قطار به فلایتیو مراجعه کنید.
میراث برجسته جهانی
یک تجزیه و تحلیل کوتاه
در قرن چهاردهم میلادی در شمال غربی ایران، سلطانیه، که به طور خلاصه پایتخت سلسله ایلخانی (شاخه‌ای از سلسله مغول) بود، آرامگاه الجایتو، با گنبد خیره کننده‌اش که با کاشی‌های فیروزه‌ای آبی لعابدار پوشانده شده بود، بر پا شد. مقبره هشتمین حاکم ایلخانی، که بین سال‌های 1302-1312 ساخته شده است، یکی از ویژگی‌های اصلی بقایای شهر باستانی سلطانیه است. امروزه، این مقبره توسط یک محیط روستایی محاصره شده و از مراتع چرای گوسفندان به شمار می‌آید. مقبره اولجایتو به عنوان شاهکار معماری آن دوره و پیشرفت برجسته‌ای در توسعه معماری ایرانی به ویژه در ابداع گنبد دو پوسته و هم‌چنین دکوراسیون داخلی آن به رسمیت شناخته شده است.
مقبره الجایتو یک حلقه رابط معماری اسلامی میان آسیای مرکزی و غربی بوده و بنای اصلی در توسعه معماری اسلامی است. در این زمان، ایلخانیان با ساخت این گنبد، ایده‌های دوران کلاسیک سلجوقی (قرن 11 تا اواخر قرن 13 میلادی) را توسعه دادند؛ دوره‌ای که در آن هنر ایران در جهان اسلام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و در میان همتایان خود متمایز بوده است. هم‌چنین پیشرفت‌های این دوران مقدمه‌ای را برای دوره تیموریان (اواخر 14 تا 15 قرن) فراهم آورد که یکی از باشکوه‌ترین دوره‌های هنر اسلامی است. بخصوص ساختار دو پوسته گنبد مقبره (پوسته داخل و پوسته خارجی) و مواد و تم‌های مورد استفاده در معماری داخلی آن الهام بخش هنر تیموری بوده است. گنبد بسیار بزرگ 50 متری سلطانیه قدیمی‌ترین نمونه موجود از نوع گنبد دو پوسته است که به همین دلیل به مرجع مهمی برای گنبد سازی اسلامی تبدیل شده است. به همین اعتبار، محوطه فوق العاده غنی داخلی مقبره که شامل کاشی‌های شیشه‌ای، آجری، خاتم کاری با طرح‌های تزئینی، گچ و نقاشی‌های دیواری است، حرکتی مهم به سوی بسط شیوه‌های استفاده استادانه‌تر از مواد و موضوعات پیچیده‌تر را نشان می‌دهد. مقبره اولجایتو به طرز آشکاری صدای هنر دوره ایلخانی را به گوش می‌رساند که در آن نوآوری در مهندسی سازه، ابعاد فضایی، اشکال معماری و الگوهای تزئینی و تکنیک‌ها دیده می‌شود.
کاوش‌های انجام شده در زمین 790 هکتاری مقبره اولجایتو، حاشیه‌های بیشتری از شهر قدیمی را نشان داده‌است. خوشبختانه بخش بزرگی از این زمین، شخصیت باستانی‌اش را حفظ کرده است. سلطانیه، به عنوان پایتخت باستانی سلسله ایلخانی، شاهدی استثنایی برای تاریخ قرن‌های 13 و 14 میلادی در ایران است.
برای رزرو هتل به فلایتیو مراجعه کنید.
تمامیت
مهم‌ترین ویژگی مقبره اولجایتو بیان ارزش جهانی آن با توجه به تمام عناصر و اجزای موجود در آن است. متأسفانه معماری بیرونی گنبد بر اثر عوامل مختلف دچار تخریب و آسیب دیدگی شده است که این موضوع بر تمامیت آن تأثیر گذاشته است. با این حال، معماری داخلی مقبره تا حد زیادی دست نخورده باقی مانده است و صد البته توسعه شهری در اطراف این ملک یک تهدید بالقوه به حساب می‌آید، هرچند که خوشبختانه روند توسعه شهری در این منطقه بطئی و آهسته است.
اعتبار
بنای تاریخی مقبره الجایتو در سلطانیه از لحاظ فرم و طراحی آن، مواد و محل و مکان آن دارای اعتبار ویژه‌ای است. کارهای مرمتی در آن با دقت انجام شده و در عین استفاده از تکنولوژی، از مواد سنتی نیز به جهت هماهنگی با کل مجموعه بهره گیری شده است.
حفاظت و مدیریت مورد نیاز
گنبد سلطانیه به دولت جمهوری اسلامی ایران تعلق دارد و بر اساس قوانین ایران در حفاظت از آثار ملی (1982) و قانون مالکیت شهری (1982) به عنوان یک بنای یادبود ملی از آن محافظت می‌شود. بخش‌هایی از منطقه اطراف دارای مالکیت خصوصی هستند اما مسئولیت اصلی مدیریت اموال آن با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران (که توسط دولت اداره و تأمین می‌شود) بوده و دفتر محلی آن در زنجان قیمومیت آن را بر عهده دارد. طرح مدیریتی با اهداف کوتاه مدت (1 ساله)، میان مدت (3 ساله) و بلند مدت (5 ساله) مربوط به تجهیزات، تحقیق، بازسازی و حفاظت و توسعه گردشگری در سلطانیه وجود دارد و منابع مالی برای این طرح‌ها از طریق بودجه‌های ملی تأمین می‌شود.
حفظ این میراث جهانی فوق العاده در طول زمان، مستلزم ادامه رعایت استانداردهای علمی و حفاظت از این بنای تاریخی در هنگام اجرای طرح‌های حفاظت و بازسازی است. هم‌چنین کنترل اثرات توسعه شهری در اطراف این بنای یادبود با ایجاد و اجرای استراتژی‌های مدیریتی مناسب در این زمینه؛ و هدایت مطالعات مقبره الجیتو (از جمله، مطالعات دکوراسیون، پروژه‌های تقویت شده و برنامه‌های جاذبه توریستی علمی) میسر خواهد بود و به این ترتیب یکپارچگی و اصالت این میراث جهانی برجسته حفظ خواهد شد.
