کاخ‌موزه توپکاپی، موزه‌ای در استانبول است که آثاری از دوران امپراتوری عثمانی به همراه مجموعه‌ای جامع از کتاب‌ها و دست‌نوشته‌های قدیمی را نگهداری می‌کند. این موزه در کاخی قرار دارد که بین سال‌های ۱۴۷۸ تا ۱۸۵۶، مرکز اجرایی امپراتوری و اقامتگاه شاهان عثمانی بود. این مرکز از سال ۱۹۲۴ و یک سال پس از تاسیس جمهوری ترکیه، به‌عنوان یک موزه به روی عموم بازگشایی شد. کاخ‌موزه توپکاپی نه‌فقط به خاطر معماری و کلکسیون‌های خود، بلکه به خاطر نمایش تاریخ و فرهنگ امپراتوری عثمانی، شگفت‌انگیز است. فلایتیو به بررسی جامع این کاخ‌موزه پرداخته است.
برای خرید بلیط هواپیما استانبول به فلایتیو مراجعه کنید.
تاریخچه
بیش از ۳۰ سلطان برای تقریبا ۴ قرن در دوران ۶۰۰ ساله امپراتوری عثمانی در کاخ توپکاپی حکمرانی کردند. اولین آن‌ها سلطان محمد دوم بود. او دستور داد تا این کاخ را در اواخر دهه ۱۴۵۰، چندین سال پس از فتح قسطنطنیه، بسازند. سلطان محمد در سال ۱۴۷۸ وارد این کاخ شد و سه سال پس از مرگ وی، سلاطین جانشین دستور به بازسازی و گسترش کاخ برای چندین مرتبه دادند. درنتیجه امروزه می‌توان این کاخ را با ترکیبی از معماری‌های اسلامی، عثمانی و اروپایی نظاره کرد. کاخ مجلل توپکاپی محلی زندگی ۴ هزار نفر شامل ۳۰۰ زن در حرم‌سرای شاهی بود.
طرح و نقشه
طرح اولیه سلطان محمد چهار حیاط بزرگ با دیوارهایی بلند را در برمی‌گرفت. هر حیاط نقشی متفاوت را داشت و با یک دروازه از بخش‌های دیگر جدا می‌شد. امروزه بناهای برجای‌مانده در کاخ تنها به یک یا دو طبقه خلاصه شده و کاربرد آن‌ها در طول قرن‌ها تغییر کرده است. برای مثال، برخی از ساختمان‌ها، به‌خصوص حرم‌سراها، دیگر کاربرد گذشته را ندارند.
حیاط اول
حیاط اول، موسوم به حیاط بیرونی، بزرگ‌ترین و تنها حیاط عمومی کاخ است. در دوران حکومت امپراتوران عثمانی، هر فرد غیرمسلحی می‌توانست از دروازه سلطنتی عبور کرده و به این حیاط وارد شود. فضای باز حیاط محل مناسبی برای برگزاری مراسم و رویدادها بود و احتمالا پرهیاهوترین بخش کاخ به شمار می‌آمد. تراس‌های کارگاه‌ها برای هنرمندان شاغل در کاخ توپکاپی (نجارها، خیاط‌ها، خوش‌نویس‌ها و طلاکارها) همچنان پابرجا هستند. می‌توان ترکیبی از سبک‌های معماری و تزئینات یافت شده در سراسر کاخ توپکاپی را در این حیاط مشاهده کرد. برای مثال هاجیا ایرنه یا ایا ایرنه در ابتدا کلیسایی متعلق به امپراتوری روم شرقی بود که در دوران امپراتوری عثمانی به یک انبار ذخیره مهمات تبدیل شد. در طرف دیگر حیاط، یک عمارت کاشی‌کاری شده به چشم می‌خورد که از سبک معماری ایرانی در دوران پادشاهی تیمور تاثیر پذیرفته است. این عمارت دارای ایوانی چندرنگ و کاشی‌کاری شده، به همراه طاق‌هایی در اطراف خود است.
حیاط دوم
دروازه «تهنیت» در حیاط اول، به حیاط دوم یا میدان دیوان ختم می‌شود. این حیاط مرکز اجرایی کاخ در دوران امپراتوری عثمانی بوده است. تنها افراد و اعضای رسمی حق ورود به این محوطه را داشته‌اند. اعضای شورا در طول هفته چندین بار باهم در اتاق گنبدی این حیاط، موسوم به «تالار شورا» دیدار می‌کردند. وزیر اعظم رهبری جلسات را بر عهده داشت و گاهی اوقات سلطان از میان پنجره‌ای مشبک و اتاقی کوچک در مجاورت برج عدالت به حرف‌های اعضای شورا گوش می‌داد. آن‌ها سلطان را نمی‌دیدند، اما می‌دانستند که ایشان بر جلسات نظارت دارد.
حیاط دوم همچنین میزبان آشپزخانه و شیرینی‌پزی‌های کاخ بود؛ مکان‌هایی که حالا تبدیل به محوطه‌ای برای نمایش آثار سفالی و سلاح‌های جنگی شده‌اند. به‌مانند تمامی اشیاء موجود در کاخ‌موزه توپکاپی، سلاح‌ها و جواهرات سلطنتی هم به دستور شاه ساخته یا خریداری شده بودند. اشیاء سفالی خریداری شده اغلب از کشور چین و ژاپن به امپراتوری عثمانی آورده شده بودند. ظروف سبز یشمی‌رنگ از متعلقات ضروری بر سر میز شاهنشاهی بودند. طبق باور آن دوران، غذاهای سمی در این ظروف تغییر رنگ می‌دادند و مانع از قتل سلطان می‌شدند.
حیاط سوم
دروازه مسقف «سعادت» به حیاط سوم یا حیاط اندرونی منتهی می‌شود. اینجا اقامتگاه اختصاصی سلطان در فضایی بسته است. تنها سلطان، اعضای خانواده، خدمتکاران و افراد امین شاه قادر به ورود به این محوطه بودند. مراجعین به نزد سلطان تنها می‌توانستند تا حجره مستمعین پیش بروند و می‌بایست مراحل دشواری را پشت سر می‌گذاشتند. آن‌ها نمی‌توانستند مستقیم به چشم شاه خیره شوند یا اینکه رو در رو با وی سخن بگویند. مراجعین سر خود را پایین می‌انداختند و با نگاه به زمین، با امین شاه صحبت می‌کردند.
پیش از اینکه سلطان مراد سوم اقامتگاه خود را در قرن شانزدهم به حرم‌سرا منتقل کند، شاهان در حیاط سوم در ساختمانی زندگی می‌کردند که اغلب از آن به‌عنوان «حجره آثار مقدس» یاد می‌شد. نام این حجره برگرفته از نقش آن در نگهداری از آثار مقدس اسلامی نظیر ردا، شمشیر و کمان پیامبر اسلام است.
خدمه سلاطین بر طبق سلسله‌مراتب در حیاط سوم اقامت داشتند. اکثر پیشخدمتان پسربچه‌هایی از اقوام مسیحی بودند که به‌عنوان مالیات یا خراج به کار در کاخ گمارده می‌شدند. امروزه اقامتگاه پیشخدمتان سلاطین عثمانی میزبان بخشی از کلکسیون‌های سلطنتی است. برای مثال، تصاویری از سلاطین در خوابگاه پیشخدمتان نصب شده است. بسیاری از لباس‌های به نمایش درآمده، مهارت هنرمندان کاخ و تغییرات در فنون و روش‌های خیاطی را نشان می‌دهند.
یکی از معروف‌ترین کلکسیون‌های کاخ‌موزه توپکاپی، بخش جواهرات سلطنتی در عمارت «فاتح» در حیاط سوم است. یکی از این جواهرات، «الماس قاشق ساز» نام دارد که یکی از بزرگ‌ترین الماس‌های تراش‌خورده در جهان به شمار می‌آید. خنجر زمردی دیگر شیء ارزشمند در این کلکسیون است.
کتابخانه سلطان احمد سوم در این حیاط واقع شده است. ساختمان کتابخانه به‌مانند دیگر بناهای موجود در کاخ، با کاشی‌های رنگی، پنجره‌های مات رنگارنگ و منبت‌کاری‌های نفیس آراسته شده است. در کلکسیون کتاب‌های کاخ دست‌نوشته‌های نایاب، نسخ تصویری و نسخه‌های اولیه از قرآن یافت می‌شود و محققان می‌توانند در اتاق مطالعه به آن‌ها دسترسی داشته باشند.
حیاط چهارم
حیاط سوم تا حیاط چهارم کاخ ادامه دارد و باغ‌ها و عمارت‌های ایواندار را شامل می‌شود. حجره ختنه پسران، عمارت بغداد و عمارت ایروان در این حیاط واقع شده‌اند. یکی از متفاوت‌ترین سازه‌های حیاط چهارم آلاچیق طلا و برنز کاری شده افطار است که سلاطین در ایام رمضان در آن روزه خود را باز می‌کردند. بسیاری از سلاطین عثمانی عاشق گل و گیاه بودند و باغ‌های حیاط چهارم پر از گل‌های لاله است.
حرم‌سرا
اهل حرم در عمارت‌های سلطانی زندگی می‌کردند و بر اساس جنسیت دسته‌بندی شده بودند. در قرن شانزدهم، وقتی‌که سلطان مراد سوم به ساخت آپارتمان‌هایی در این حیاط پرداخت، اینجا تبدیل به اقامتگاه سلطان شد. حرم‌سرا، به‌مانند باقی کاخ، به‌طور پیوسته مورد مرمت قرار می‌گرفت و بنا به نیاز توسعه می‌یافت. نتیجه این کار پدید آمدن طرحی هزارتو مانند با ساختمان‌هایی با معماری‌های متنوع بود.
اقامتگاه سلطان از طریق یک حمام مرمری به عمارت ملکه مادر متصل بود. یک طرف حمام برای سلطان بود و طرف دیگر آن به زنان اهل حرم اختصاص داشت. باقی عمارت سلطانی شامل تالار تاج‌وتخت و سه حجره اختصاصی می‌شد.
پسران، دختران، برادران و خواهران سلطان هم در حرم زندگی می‌کردند و یکی از صدها اتاق عمارت به هرکدام از آن‌ها اختصاص داشت. برای مثال، عمارت‌های دوقلو، محل زندگی پسران سلطان در قرن هجدهم بودند.
موزه
عبدالمجید اول در اواسط قرن نوزدهم دربار سلطنتی را از کاخ توپکاپی به کاخ تازه تاسیس دلمه باغچه منتقل کرد. برخی از بناهای کاخ توپکاپی همچنان کاربرد خود را حفظ کردند، اما برخی دیگر به حال خود شدند. وقتی‌که کاخ در سال ۱۹۲۴ تبدیل به موزه شد، بسیاری از این بناها مورد مرمت قرار گرفتند و بخش‌هایی از این مجموعه به همین منظور تعطیل شدند. حالا امروزه کاخ‌موزه توپکاپی میزبان بیش از سه میلیون بازدیدکننده در سال است.
